Sergey Dovlatov – Çamadan

     Yeni il gəldi… Yeni kitablar məni gözləyir, mən də onları oxumağı özü də səbrsizliklə )) İlk olaraq, yanvar ayı üçün niyyətim ötən il bitirə bilmədiyim kitabları “Oxuduğum kitablar” siyahıma əlavə etməkdir. Bu yolda atılan ilk addım Sergey Dovlatovdan “Çamadan” oldu. 2019-un ilk kitabı olan “Çamadan” sadəcə əlimin altında olduğu üçün oxumağa başlasam da, məni özünə cəlb etməyi bacardı.
      Bu kitab 2013-cü ildə Alatoran Yayınlarından

işıq üzü görüb. Həmçinin, qeyd edim ki, Sergey Dovlatovun əsərlərinin Azərbaycan dilində ilk nəşridir. Son zamanlar bu nəşriyyat dünya 

ədəbiyyatından xeyli sayda fərqli əsərləri oxuculara təqdim etməsi ilə diqqətimi cəlb edir. Mən də artıq 1 ildir ki, elə bu əsərlərə üstünlük verirəm desəm yanılmış olmaram.      

Keçək əsas məsələyə… Sergey Dovlatov yəhudi əsilli rus yazıçıdır. XX əsrin sonlarında rus ədəbiyyatında ən çox sevilən və oxunan yazarlar sırasındadır. Baxmayaraq ki, jurnalist kimi fəaliyyət göstərib, bir sıra qəzetlərdə yazıları dərc olunub və bunun sayəsində xeyli tanınıb, siyasi görüşləri ucbatından bir müddət oxunulmayıb, təzyiqlərə məruz qalaraq Nyu-Yorka mühacirət edib. İllər sonra dəyəri anlaşılan yazarın çox sayda kitabı olmasa da, xeyli oxucusu var. “Çamadan” avtobioqrafik əsər olub bir çox dilə tərcümə olunan kitablarındandır müəllifin. 1986-cı ildə qələmə aldığı “Чемодан” 
kiçikhəcmli əsər olsa da o zamankı rus cəmiyyətini bütün mənfilikləri, haqsızlıqları ilə oxucu qarşısında ifşa etməyə müvəffəq olub bu əsərlə. Oxuyarkən “Bu qədər şey yaşayıb, həyata bu qədər laqeyd baxmaq necə mümkün olur? deyə sual yarandı məndə. Ancaq sonra yazara haqq verdim, belə bir dövrdə, cəmiyyətdə yaşayıb, bütün iyrənclikləri ilə insanları tanımaq və mövcud şəraiti dəyərləndirməyə yazar sadəcə laqeydliyi hesabına müvəffəq olub. Çünki hər şeyi içində dərindən hiss edən biri bu yaşadıqlarına – həbs olunmağa, təqib və təzyiqlərə, qərib ölkədə həyat sürməyə məruz qalmağa necə dözə bilərdi, ağrı-acı, bəlkə də üsyan ilə necə hər şeyi ifşa edə bilərdi?! “Çamadan” əsərində müəllifin həyata barmaqarası baxmaqla hər şeyi anlatma tərzi çox xoşuma gəldi, hələ tərcümə mükəmməl olmasa belə əsərin ideyası, xəfif zarafat anlayışı zövqümü oxşadı.

        Bir çamadan düşünün, 36 il yaşayıb hər şeyinizi sığışdıra bildiyiniz bir çamadan. Bu çamadanla xarici ölkəyə üz tutan bir yazıçı… Siz nə deyərdiniz, o, bir çamadan dolusu xatirə ilə ölkəsindən uzaqlaşır, yoxsa bu qədər il yaşadığı doğma ölkəsini tərk edərkən əlində qalan sadəcə bircə çamadanı dolduracaq qədər olan xatirələrdir? Məncə, xatirələrin çoxluğu deyil əhəmiyyətli olan onların bir ömrə bəs edəcək qədər dəyərli olmasıdır məsələ. Müəllifin özünün dediyi kimi:

“Vətəndə yaşadığım 36 il ərzində əldə etdiyim hər şey mətbəx stolunun üstündə idi. Öz-özümə fikirləşdim – doğrudanmı, elə bu? Sonra cavab verdim – hə, elə bu. Və burda, necə deyərlər, xatirələr axıb-tökülüşdü. Yəqin, onlar bu cır-cındır əski-üskülərin arasında gizlənmişdi. İndi isə ortalığa çıxıblar. Bu xatirələri “Marksdan Brodskiyə” adlandırmaq da olar. Ya da – Mən nə əldə etmişəm?” Ya da ki, sadəcə, - “Çamadan”…

       Yazıçı mühacirətdə olduğu Nyu-Yorkda çamadanını açır və içindən çıxan səkkiz əşya ilə səkkiz xatirəsini oxucuları ilə paylaşır. Bütün səmimiliyi ilə, sıxmadan, şişirtmədən, hətta bəzən zarafat da qataraq yaşadıqlarını maraqla çatdırır. Krepdən hazırlanmış fin corabları, nomenklatur çəkmələr, kostyum, zabit kəməri, Fernan Lejenin gödəkçəsi, poplin köynək, qış papağı, sürücü əlcəkləri – bunlar indi ona mənasız gəlsə də, istifadə olunmasalar belə hər birinin xatirəyüklü əşyalar olduğunu xatırlayır. Beləcə, Sergey Dovlatovun indiki mövqeyə gələnə qədər keçdiyi həyat yolundan 8 fraqment gözlərimiz qarşısında canlanır. İşlədiyi redaksiyadan tutmuş hərbi xidmətinə, müvəqqəti vəzifələrdə çalışmağından tutmuş uşaqlığının keçdiyi yerlər, valideynləri, dostları, hətta həyat yoldaşı ilə necə tanış olduqlarına qədər bütün məqamlar bu çamadanda – bu kitabda öz yerini tapıb.
   

 Kitabda ən sevdiyim fikirlər bunlar oldu:

“Əksər adamlar həll olunmasının sərf etmədiyi problemləri həlledilmız hesab edir. Və onlar doğru cavabların tələb olunmadığı saysız-hesabsız suallar verirlər… “

“Aşiq olmuş yoxsulun istənilən fikri cinayətə aparır.”

      Ən bəyəndiyim məqamlar isə uşaqlıq qonşusu ilə özünü, ailəsini etdiyi müqayisə, “Şahzadə və Dilənçi” bənzətməsi, həmçinin, onun kimi arvadının da laqeyd münasibət ilə ailə həyatlarını sürdüklərini düşündüyü zaman əlinə təsadüfən keçən bir albomla həyat yoldaşının onu nə qədər çox sevdiyini anlaması oldu.
         Ümumiyyətlə, bezmədən oxuduğum kitablardan oldu, ilk başladığım zaman bunun əksini düşünsəm belə. Ancaq mütaliə zamanı “həm bitirmək istəyib, həm də bitirsəm məyus olacağam” hissi yaşamadım. “Çamadan” Sergey Dovlatov yaradıcılığı ilə ilk tanışlıq və oxuduğum ikinci avtobioqrafik əsər oldu mənim üçün. Bu əsər məndən 3 bal aldı. Növbədə eyni müəllifdən daha bir kitab olacaq.