Thomas Mann – Aldanmış

        İlin ikinci kitabı olaraq Thomas Mann imzalı “Aldanmış”ı seçdim. Maraqla oxuduğum və tez bir zamanda bitirdiyim kitablardan biri oldu. “Aldanmış” 2018-ci ildə Qanun Nəşriyyatının “miniKLASSİKA” başlığı ilə işıq üzü görmüşdür. Kitabda olan bütün səhvlər, redaktor və korrektorun adının qeyd olunmaması məndə  bu kitabın redaktə olunmadığına dair şübhə yaratdı. Düzünü desəm, bu şübhə Qanun nəşriyyatından oxuduğum əksər kitablara xasdır. )) Buna baxmayaraq, bu nəşriyyatın miniklassika seriyasını təqdir edirəm. Kiçik kitablarla hər növ oxucunu mütaliəyə təşviq edir Şahbaz Xuduoğlu. Əsas da kitabların həcmindən qorxub mütaliə fikrindən daşınan "oxucularımızı".
       Müəllif və kitaba gəldikdə bu Thomas Mann yaradıcılığı ilə ilk tanışlığım oldu. Alman ədəbiyyatının ən önəmli nümayəndələrindən olan, 1929 Nobel mükafatı laureatı, dünyaşöhrətli yazar bu kitabı ilə qəlbimə toxunmağı bacardı. Oxuduqca onun insan psixologiyasına necə dərindən bələd olmağı məni heyrətə düşürdü. Xüsusilə də, bir kişi yazıçı üçün qadın duyğu və düşüncələrinin bu qədər dəqiqliklə - bütün çılpaqlığı ilə əks etdirilməsi gözardı edilməyəcək bir istedaddır deyə düşünürəm.

        “Aldanmış” ilk dəfə 1954-cü ildə oxucu qarşısına çıxmış və dünyanın bir çox dillərinə tərcümə olunaraq yazarın şöhrətinə şöhrət qatmışdır. Thomas Mann yaradıcılığının son məhsullarından olan “Aldanmış” mövzu baxımından da onun əhval-ruhiyyəsinə uyğun gəlir. Əsərdə toxunduğu bir çox məqam kimi ölüm məsələsinə də xüsusi bir tərzdə yanaşan yazıçı sanki onu gözləyən qaçınılmaz son haqqında daxilində duyduğu hər şeyi sətirlərə töküb. Kitabda Birinci dünya müharibəsindən sonra yaranan müasir və qədim dövrün müqayisəsi geniş şəkildə öz əksini tapıb. Ancaq bunun fonunda təbiətə vurğunluq, incəsənət, din, sevgi, həyat, xəstəlik, ümid və sonda qədərlə barışma kimi bir çox məqama da toxunulub. Kitabda 4 əsas obraz ön plana çəkilsə də, kiçik obrazlarla da həmin dövrün cəmiyyəti gözlər önünə sərilir. Əsas qəhrəmanımız Rosalie ərini müharibədə itirmiş, iki övladına həyatını həsr etmiş bir qadındır. Yazıçı müharibə dövrünü, köhnəfikirli insanları bu obrazla tənqid edir. Rosalienin qızı Anna və oğlu Edwardın timsalında isə gənc nəslin nümayəndələri olaraq fikir fərqlilikləri öz əksini tapır. Anna fiziki qüsurlu və yaşadığı ilk uğursuz eşq təcrübəsinə görə özünü ətrafa qapamış rəsm çəkməklə həyatını keçirən dərin düşüncələrə malik gənc qızdır. Edward isə təhsilə önəm verən, gələcəyini Amerikada planlaşdıran bir yeniyetmədir. Sonuncu qəhrəmanımız isə hekayənin üzərində qurulduğu, ona can verən Ken Keatondur. Edwardın ingilis dili müəllimi olaraq ailəyə girən və Avropa sevgisi, tarix bilgisi, Amerika gerçəkliyinə olan münasibəti ilə qəlblərdə taxt quran bir gəncdir. Xüsusilə də Rosalie xanımın qəlbində. Bu 4 obraz vasitəsilə yazar o dövrün beyinlərinə nüfuz edib fikirləri, duyğuları, xarakterləri sərgiləsə də, onun əsas çatdırmaq istədiyi ideyaları ana-qız dialoqlarında öz əksini tapır. Oğlunun müəlliminə vurulan Rosalie cəmiyyətin tənqidindən çəkinsə də, bu sevgini utanc yox, mərhəmətli təbiətin ona bəxş etdiyi bit lütf sayır. Əvvəlvə özü ilə mübarizə aparsa da, sonra ona verilən bu şans üçün şükr edir. Bu sevginin gücü ilə yaşını unudub gəncləşdiyini zənn edən ana qızı ilə dialoqunda öz duyğularına bəraət qazandırır. Bu dialoqlarda Rosalie və Anna yaş və dövr baxımından sanki yerlərini dəyişmiş görünür. Qızı dönə-dönə anasına insanların onlar haqqında nələr danışacağını xatırlatsa da, bu münasibətin fəsadlarının həm ona, həm qardaşına necə təsir edəcəyini söyləsə də, Rosalie öz sevgisini, ona cavanlaşmağı üçün verilən bu duyğunu müdafiə edir, bu şansı qaçırarsa təbiətin bir daha belə mərhəmətli olmayacağını bildirir. Kendən də duyğularına qarşılıq alan Rosalie daha da cəsarətlənir. Ancaq heç də gedişat gözlədiyi kimi olmur. Allahın onu təkcə mənən deyil, həmçinin fiziki baxımdan da gəncləşdirdiyini düşünən qadın yaşadığı dəyişikliyin əslində isə xəstəliyin nəticəsi olduğunu anlayanda hər şey üçün artıq gec olur. Ancaq həyatda təbiəti – ağacları, güllərin ətirlərini, quşları, dənizi, günəşi dəli kimi sevən bu qadın təbiətin ona rəva bildiyi bu xəstəliyi də qəbul edir və taleyin acı sonu ilə barışır.

       Kitabın adının xüsusilə çox gözəl seçildiyini düşünürəm. “Aldanmış” onu oxumadan oxucunu mövzü ilə bağlı aldada bilir. Ancaq kitabı bitirdikdən sonra bu başlığın mövzunu tam əhatələdiyi məlum olur. Qanun nəşriyyatının seçdiyi üz qabığını da bəyəndim. Həm gəncləşən, həm də xəstəliyi, zəifliyi üzündən hiss olunan qadın Rosalieyə çox bənzəyir. Amma tərcümə ilə bağlı eyni şeyi deyə bilməyəcəyəm. Kitabın ilk səhifələrindən tərcümə və əsər mənə soyuq təsir bağışladı ancaq 50 səhifə sonra tərcümənin keyfiyyəti xeyli artır. Ümumilikdə isə kitab mövzusu, axıcılığı, maraqlı dialoqları və qadın psixilogiyasının dərinliyinə qədər təsviri ilə zövqümü oxşadı. Thomas Manndan oxuduğum ilk əsər məndən 4 bal alır. Növbəti miniklassikalarda görüşmək üzərə...

Sonsuz Aşk

     Bu ay izləmə fürsəti əldə etdiyim filmlərdən biri “Sonsuz Aşk” oldu. İki istedadlı aktyorun - Murat Yıldırım və Fahriye Evcenin bir arada olduğu bu film elə ilk dəfə fraqmentini izləyəndən diqqətimi cəlb etmişdi. Murat Yıldırımın “Suskunlar” serialı ilə özünü isbat etdiyini desəm yerinə düşər. Elə mən də o serialdan sonra onun aktyorluğuna heyran olmuşdum. (Hal-hazırda aparıcısı olduğu “Kim Milyoner Olmak İster” programında da öz intellektual səviyyəsi, diksiyası və hər yarışçıya uyğun münasibət göstərməsi ilə izləyici rəğbəti qazana bilib.) Fahriye Evcen isə elə də sevdiyim isimlərdən olmasa belə, son zamanlar rol aldığı bir neçə filmi ilə xoşuma gəlməyə başlayıb.
         Film barədə fikirlərimə keçsək,  “Sonsuz Aşk” “Hər günü həyatınızın son günü imiş kimi dolu-dolu yaşayın!” fikri üzərində qurulub.

        Qəhrəmanlarımız – beyin cərrahı, gənc yaşda böyük uğurlar əldə etmiş, həyatı sadəcə işi olaraq görən, insanların geri qazandıqları sağlamlıqları üçün minnət duyduğu tanınmış professor həkim Can və yaşama gücünü bacısından alan, həyatını, gəncliyini onun oxuyub öz ayaqları üzərində durmağı üçün fəda edən, qazancını evləri təmizləyərək təmin edən Zeynep. Bu iki gənc bir-birindən uzaq dünyalara sahib olsa da, sürprizlərlə dolu həyat onların yolunu maraqlı bir hadisə ilə kəsişdirir. Onlar öz həyatlarına davam edərkən zamanla yaranan fərqinə varmadıqları boşluğu dolduracaq insanın bir-biri olduqlarından xəbərsiz bir oyuna baş qoşurlar. Can qızların ona olan həddindən artıq marağını, diqqətini özündən uzaqlaşdırmaq üçün çətin vəziyyətdə olan Zeynepə kömək edəcəyini vəd edərək ondan bir gecə dəvətində sevgilisi rolunu oynamağı xahiş edir. Və hər şey elə bu gecədən başlayır. Bir günə nələrin dəyişə biləciyinə şahid oluruq: bir günə insanları tanıya bilərik, sabah yoxmuş kimi davrana bilərik, Allahın bizə bəxş etdikləri üçün şükürlər edə bilərik, hətta aşiq belə ola bilər, bizi tamamlayan o insanı tapa bilərik.

       Filmin əvvəlində hadisələr çox gözəl və dinamik davam edir. Əsas da ada səfəri, əvəzsiz mənzərəli güşələr, danışan gözlər, duyğuları aşkar edən baxışlar və s... Hər şey belə gözəl başlasa da əvvəldən "indi filmin adının haqqını verəcək nəsə baş verəcək" qorxusu ilə izlədim “Sonsuz Aşk”ı. Və nəhayət o an gecikmir. Hər bir xəstəsi üçün yeni yollar fikirləşən, əməliyyatlarında soyuqqanlı, özündənəmin olan Can ən çətin qərar, ən riskli əməliyyatı ilə üz-üzə qalır. İşi üçün öz şəxsi həyatını, maraqlarını, əyləncələrini ərtələyən bu adamı “həyata döndürən” Zeynep üçün eyni şeyi Can edə biləcəkmi? Bəzən özümüzü tanımaq üçün bizi kənardan dəyərləndirən birinin sözlərinə qulaq asmaq daha məqsədəuyğun gəlir. Başımızı aşağı salıb yolumuza davam edərkən həyatda nələri itirdiyimizi, hansı anları fəda etdiyimizi, hisslərimizlə dolu-dolu yaşamaq varkən monoton yaşamı seçdiyimizi anlamaq üçün bizi tanımadan müşahidə edən birinın sözləri bizim üçün dərs mahiyyətində ola bilir.

       Filmin sonu üçün çox ümidli idim, yəqin pozitivliyim tutmuşdu həmin an. Ancaq qaçınılmaz son məni göz yaşlarına boğdu. Adətən türk filmlərində sonluğu bəyənməsəm də, “Sonsuz Aşk”da son səhnə filmdə cərəyan edən hadisələrlə elə əlaqəli qurulmuşdu zövqümü oxşadı.
        Ümumilikdə film çox da güclü olmasa da, aktyor işi, bəzi səhnə və dialoqlar və musiqi seçimi onu daha baxımlı edib. Ən sevdiyim səhnələrdən Zeynepin bacısı ilə söhbəti, Sezen Aksu şahəsərlərindən birinin müşayiəti ilə olan ada səfəri, əməliyyatda Canın izləyiciyə ötürdüyü duyğu seli mənə daha çox təsir etdi. Dram izləməyi sevən biri kimi bu film mənim üçün unudulmaz olmasa belə, ona sərf etdiyim vaxtımı dəyərli sayıram. Bu səbəbdən “Sonsuz Aşk” məndən 4 bal alır.

Sergey Dovlatov – Çamadan

     Yeni il gəldi… Yeni kitablar məni gözləyir, mən də onları oxumağı özü də səbrsizliklə )) İlk olaraq, yanvar ayı üçün niyyətim ötən il bitirə bilmədiyim kitabları “Oxuduğum kitablar” siyahıma əlavə etməkdir. Bu yolda atılan ilk addım Sergey Dovlatovdan “Çamadan” oldu. 2019-un ilk kitabı olan “Çamadan” sadəcə əlimin altında olduğu üçün oxumağa başlasam da, məni özünə cəlb etməyi bacardı.
      Bu kitab 2013-cü ildə Alatoran Yayınlarından

işıq üzü görüb. Həmçinin, qeyd edim ki, Sergey Dovlatovun əsərlərinin Azərbaycan dilində ilk nəşridir. Son zamanlar bu nəşriyyat dünya 

ədəbiyyatından xeyli sayda fərqli əsərləri oxuculara təqdim etməsi ilə diqqətimi cəlb edir. Mən də artıq 1 ildir ki, elə bu əsərlərə üstünlük verirəm desəm yanılmış olmaram.      

Keçək əsas məsələyə… Sergey Dovlatov yəhudi əsilli rus yazıçıdır. XX əsrin sonlarında rus ədəbiyyatında ən çox sevilən və oxunan yazarlar sırasındadır. Baxmayaraq ki, jurnalist kimi fəaliyyət göstərib, bir sıra qəzetlərdə yazıları dərc olunub və bunun sayəsində xeyli tanınıb, siyasi görüşləri ucbatından bir müddət oxunulmayıb, təzyiqlərə məruz qalaraq Nyu-Yorka mühacirət edib. İllər sonra dəyəri anlaşılan yazarın çox sayda kitabı olmasa da, xeyli oxucusu var. “Çamadan” avtobioqrafik əsər olub bir çox dilə tərcümə olunan kitablarındandır müəllifin. 1986-cı ildə qələmə aldığı “Чемодан” 
kiçikhəcmli əsər olsa da o zamankı rus cəmiyyətini bütün mənfilikləri, haqsızlıqları ilə oxucu qarşısında ifşa etməyə müvəffəq olub bu əsərlə. Oxuyarkən “Bu qədər şey yaşayıb, həyata bu qədər laqeyd baxmaq necə mümkün olur? deyə sual yarandı məndə. Ancaq sonra yazara haqq verdim, belə bir dövrdə, cəmiyyətdə yaşayıb, bütün iyrənclikləri ilə insanları tanımaq və mövcud şəraiti dəyərləndirməyə yazar sadəcə laqeydliyi hesabına müvəffəq olub. Çünki hər şeyi içində dərindən hiss edən biri bu yaşadıqlarına – həbs olunmağa, təqib və təzyiqlərə, qərib ölkədə həyat sürməyə məruz qalmağa necə dözə bilərdi, ağrı-acı, bəlkə də üsyan ilə necə hər şeyi ifşa edə bilərdi?! “Çamadan” əsərində müəllifin həyata barmaqarası baxmaqla hər şeyi anlatma tərzi çox xoşuma gəldi, hələ tərcümə mükəmməl olmasa belə əsərin ideyası, xəfif zarafat anlayışı zövqümü oxşadı.

        Bir çamadan düşünün, 36 il yaşayıb hər şeyinizi sığışdıra bildiyiniz bir çamadan. Bu çamadanla xarici ölkəyə üz tutan bir yazıçı… Siz nə deyərdiniz, o, bir çamadan dolusu xatirə ilə ölkəsindən uzaqlaşır, yoxsa bu qədər il yaşadığı doğma ölkəsini tərk edərkən əlində qalan sadəcə bircə çamadanı dolduracaq qədər olan xatirələrdir? Məncə, xatirələrin çoxluğu deyil əhəmiyyətli olan onların bir ömrə bəs edəcək qədər dəyərli olmasıdır məsələ. Müəllifin özünün dediyi kimi:

“Vətəndə yaşadığım 36 il ərzində əldə etdiyim hər şey mətbəx stolunun üstündə idi. Öz-özümə fikirləşdim – doğrudanmı, elə bu? Sonra cavab verdim – hə, elə bu. Və burda, necə deyərlər, xatirələr axıb-tökülüşdü. Yəqin, onlar bu cır-cındır əski-üskülərin arasında gizlənmişdi. İndi isə ortalığa çıxıblar. Bu xatirələri “Marksdan Brodskiyə” adlandırmaq da olar. Ya da – Mən nə əldə etmişəm?” Ya da ki, sadəcə, - “Çamadan”…

       Yazıçı mühacirətdə olduğu Nyu-Yorkda çamadanını açır və içindən çıxan səkkiz əşya ilə səkkiz xatirəsini oxucuları ilə paylaşır. Bütün səmimiliyi ilə, sıxmadan, şişirtmədən, hətta bəzən zarafat da qataraq yaşadıqlarını maraqla çatdırır. Krepdən hazırlanmış fin corabları, nomenklatur çəkmələr, kostyum, zabit kəməri, Fernan Lejenin gödəkçəsi, poplin köynək, qış papağı, sürücü əlcəkləri – bunlar indi ona mənasız gəlsə də, istifadə olunmasalar belə hər birinin xatirəyüklü əşyalar olduğunu xatırlayır. Beləcə, Sergey Dovlatovun indiki mövqeyə gələnə qədər keçdiyi həyat yolundan 8 fraqment gözlərimiz qarşısında canlanır. İşlədiyi redaksiyadan tutmuş hərbi xidmətinə, müvəqqəti vəzifələrdə çalışmağından tutmuş uşaqlığının keçdiyi yerlər, valideynləri, dostları, hətta həyat yoldaşı ilə necə tanış olduqlarına qədər bütün məqamlar bu çamadanda – bu kitabda öz yerini tapıb.
   

 Kitabda ən sevdiyim fikirlər bunlar oldu:

“Əksər adamlar həll olunmasının sərf etmədiyi problemləri həlledilmız hesab edir. Və onlar doğru cavabların tələb olunmadığı saysız-hesabsız suallar verirlər… “

“Aşiq olmuş yoxsulun istənilən fikri cinayətə aparır.”

      Ən bəyəndiyim məqamlar isə uşaqlıq qonşusu ilə özünü, ailəsini etdiyi müqayisə, “Şahzadə və Dilənçi” bənzətməsi, həmçinin, onun kimi arvadının da laqeyd münasibət ilə ailə həyatlarını sürdüklərini düşündüyü zaman əlinə təsadüfən keçən bir albomla həyat yoldaşının onu nə qədər çox sevdiyini anlaması oldu.
         Ümumiyyətlə, bezmədən oxuduğum kitablardan oldu, ilk başladığım zaman bunun əksini düşünsəm belə. Ancaq mütaliə zamanı “həm bitirmək istəyib, həm də bitirsəm məyus olacağam” hissi yaşamadım. “Çamadan” Sergey Dovlatov yaradıcılığı ilə ilk tanışlıq və oxuduğum ikinci avtobioqrafik əsər oldu mənim üçün. Bu əsər məndən 3 bal aldı. Növbədə eyni müəllifdən daha bir kitab olacaq.