Mahmut Ekrem Recaizade – Araba Sevdası

    Mahmut Ekrem Recaizade imzalı “Araba Sevdası” türk ədəbiyyatında ilk realist roman nümunəsidir. Bu kitabı 2012-ci ilin qış tətilində oxumuşdum. İndi isə audio formatda dinləmək qismət oldu. Düzdür, ilk oxuduğum zaman bəyənməmişdim, sadəcə xatırlayıb fikir sahibi olmaq və haqqında yazmaq üçün dinlədim. Əslində sadə heyakəsində gizli məqamlar gizli olan bu kitab sadəcə mövzu cəhətdən o qədər bəsit görünür ki, hadisələrin bir-birini izləməsi o qədər zəif gedir ki, növbəti səhifədə nə olacağı maraq obyektinə çevrilmir.
    Türk klassik ədəbiyyatında böyük nüfuza malik olan bu əsər Mahmut Ekrem Recaizade tərəfindən 1898-ci ildə yazılıb. Müəllifin yaradıcılığında yeganə roman kimi yer alan “Araba Sevdası” Osmanlı dönəmində Qərb təsirinin gücləndiyi zaman mənimsənən yanlış xüsusiyyətləri tənqidi dillə oxucuya çatdırır. 

     Romanın baş qəhrəmanı Bihruz bəy öz dövrünün əksər gənclərinin prototipi olaraq canlandırılmışdır. Atasının vəfatından sonra sahib olduğu sərvəti heç düşünmədən xərcləyən, tək marağı sadəcə gözəl geyinmək, faytonu ilə insanların sıx toplaşdığı məkanlarda dolanıb diqqət cəlb etmək olan, çalışdıqca fransızca danışaraq öz üstünlüyünü isbat etməyə çalışan 23-24 yaşında olan Bihruz bəy hər an öz duyğu və düşüncələri ilə qarşımıza çıxır. Əsas hadisələr isə gözəl bir faytondan enəndə gördüyü sarışın bir xanıma vurulduğu an başlayır. Hər dəqiqəsini bu qızı düşünərək keçirən gənc oğlan xəyal dünyasında elə bir obraz yaradır ki, sonda özünün belə reallığa inanması çox çətin olur. Öz təbəqəsinə uyğun, savadlı, zərif, dünyagörüşü geniş olan bir xanım kimi düşündüyü Periveşın əslində ərindən boşandıqdan sonra sərbəst həyat tərzi sürməyə başlayan, əyləncəni çox sevən bir qadın olduğunu aydınlaşdıranda qurduğu xəyal dünyası başına yıxılır. Mükəmməl obrazını yaratdığı xanımın gülüş hədəfinə çevrilərək utancından məhv olur. Son səhifələrdə Bihruz bəyin mənasız bir bəhanə ilə Periveşın yanından uzaqlaşdığının və bu qadının yaddaşında “hərəkətlərinin fərqində olmayan bir dəli” kimi qaldığının şahidi oluruq.

    Mahmut Ekrem Recaizade “Bihruz bəy” obrazı ilə burjua gəncliyinin bir nümayəndisini yaratmışdır. Türk dilini bəyənməyən, öyrəndiyi azsaylı fransızca sözlərlə danışmağa çalışan, özündən fərqlənən insanlara aşağı təbəqə kimi baxan, heç bir işin ucundan tutmadan atasından qalan mirasla həyatına davam edən o dövrün gənc kütləsinin xarakterik xüsusiyyətləri baş qəhrəmanımızda cəmləşdirilib. Müəllif bu obrazı hədəf mərkəzi etməklə qərbə doğru yönəlib öz kökünü bəyənməyən insanları tənqid atəşinə tutur. Obrazını gülünc vəziyyətlərə salmaqla əslində öz dövrünün gülünc mənzərəsini usta qələmi ilə təsvir edir. Bütün bu xarakterik xüsusiyyətləri ilə “Araba Sevdası” ilk realist roman ünvanını qazanıb türk ədəbiyyatında.
    Əsərdə ağır gedən süjet xətti, digər obrazların məqsədli şəkildə arxa fonda təsviri, bütün diqqətin tək obraz üzərində toplanması, fransız dilindən bəzən anlaya bilməməyimə səbəb olacaq şəkildə geniş istifadə olunması mütaliə zamanı marağımın azalmasına səbəb olan amillərdən oldu. Səhifələr çevrildikcə eyni hadisənin təkrarlanması bir müddət sonra sadəcə bitirmək üçün oxuduğum kitablardan birinə çevirdi bu romanı. Bu səbəbdən kitabı ancaq türk klassikləri ilə maraqlananlara tövsiyə edə bilərəm. Mənim kimi həərəkətli süjet xətti sevənlər üçün uğrlu seçim deyil təəssüf ki. “Araba Sevdası” bu xüsusiyyətləri ilə sevgimi qazana bilməyərək məndən sadəcə 3 bal alır. Sonda sizin üçün seçdiyim sətirlər:

• - Para pekiyi bir hizmetkârdır. Fakat pek fena bir efendidir.
• - İnsanlara kendini sevdirmek için en müessir ve emin yol insanları samimi olarak sevmektir.
• - Kendini gözet! Kadınlar çok, muzırdırlar. Onlar azap meleklerinin yeryüzünde ortaya çıkmış benzerleridir. Bizi cennet kapısından cehenneme atarlar.
• - Bir amaya ‘karınız bir güldür’ demişler. O da ‘dikenlerinden öyle anlıyorum’ cevabını vermiş.
• - Bazı filozoflara göre, aşk ve ilgi, sahibini gülünç duruma düşürür. Bence ise adeta şey eder… Çünkü aşk ve ilgi zevzeklikten başka bir şey değildir. Bir Türk yazarı der ki: “İnsan, eşek olduğu için mi aşık olur, yoksa aşık olduktan sonra mı eşekleşir.
• - Bir adamın sevgilisini düşünmesi ya düşmanlıktan ya aşktan ileri gelir.
• - Kâğıt sizin kıymetli fikirlerinizi saklamaya lâyık değildir.

15.07.2014 11:05 p.m