Sergey Dovlatov – Əcnəbi Qadın

       İlin beşinci kitabını da bitirdim. Bu kitab bir müddət əvvəl yaradıcılığı ilə tanış olduğum Sergey Dovlatovdan “Əcnəbi Qadın” oldu. Sergey Dovlatovun yazı tərzini bəyəndiyim üçün ona yenidən müraciət etmək ehtiyacı duydum. Əsərlərində obrazlarına tənqidi yanaşan, satirik məqamlardan istifadə edən yazarlar hər zaman mənə daha cəlbedici gəlib. Sergey Dovlatov da onlardan biri kimi mütaliə zamanı mənə xoş dəqiqələr yaşadır. Çox təəssüf ki, bu müəllif ölkəmizdə layiq olduğu qədər məşhur deyil, sadəcə üç əsəri tərcümə olunaraq oxuculara təqdim olunub. Alatoran nəşriyyatından işıq üzü görən “Çamadan “ əsərini çox sevdim. İndi isə Qanun nəşriyyatından yayımlanan və elə həmin nəşriyyatın direktoru Şahbaz Xuduoğlunun öz tərcüməsi ilə buraxılan “Əcnəbi Qadın” əsəri barədə fikirlərimi bölüşəcəyəm. 

          Orijinalda adı “Иностранка” olan 1986-ci ildə işıq üzü görən əsər Azərbaycanda isə 2014-cü ildə tərcümə edilib nəşr olunmuşdur. Bu əsərin maraqlı bir cəhəti var. Kitabda bir cümlədə eyni hərflə başlayan 2 sözə rast gəlmək mümkün deyil. Tərcümə zamanı da bu xüsusiyyət gözlənilib. Əsər, həmçinin, müəllifin yaradıcılığının son dövrlərinin məhsuludur və burada da avtobioqrafik məqamlara rast gəlmək olur. Ümumilikdə, bu əsər sırf Sovet İttifaqını tənqid atəşinə tutmaq və Amerikadakı vəziyyətin mükəmməlliyini vurğulamaq üçün yazılmayıb. Yazıçı burada hər iki ölkədə yaşayışın mənfi və müsbət cəhətlərini gözlər önünə sərir, eyni zamanda ölkəsindən ayrı düşən mühacirlərin hər biri üçün Amerikada həyatın kənardan göründüyü kimi elə də asan olmadığını oxucularının nəzərinə çatdırır. 

         Əsərin əsas obrazları 1980-ci illərdə Amerikada məskunlaşmış rus və yəhudi emiqrantlardır. Sergey Dovlatov hər qəhrəmanının Rusiya və Amerikadakı həyatını müqayisəli şəkildə oxuculara çatdırıb. Onların timsalında öz yaşadıqlarını da gözlər önünə sərib. Baş qəhrəmanımız Kommunist partiyasına sadiq bir ailənin qızı olan Marusya Tataroviçdir. Onun Rusiyadakı qayğısız həyatı, qarşısında bütün qapıların açıq olduğu, valideynlərinin uğurlu kariyera yolu, iki uğursuz evliliyi, bir övladının olması və bir çox münasibətləri ilk mərhələdə öz əksini tapır. Sonradan “perspektivsiz” həyatı gələcək üçün qorxu yaradır Marusyada. O da o zamanlar dəbdə olan mühacirlərə qoşulub ölkəsini tərk edir. Bunu parlaq görmədiyi gələcəyi və həyatının iplərini öz əlinə almaq istəyi üçün reallaşdırır. Amerikada yaşamağa başlayan Marusya ilk əvvəl qohumlarının yanına sığınsa da, sonra iş axtarmaq, övladını saxlamaq cəhdi onu bir çox çətinliklərlə üzləşdirir. Bir müddət sonra latınamerikalı Rafaellə yaşadığı eşq macərası isə onun həyatını həm asanlaşdırır, həm də daha çətin mərhələyə gətirib çıxarır. Varlı ailəsi hesabına dolanan, baş qoşduğu hər işdə müvəffəqiyyətsizliyə düçar olan, gününü qadınlarla keçirən bu qəribə xarakterli kişi Marusyanın uğursuz seçimlərindən biri olur. Əslində Marusyanın “rahat” həyatı digər mühacirlərdə bəzən həsəd, bəzənsə qıcıq yaratsa da, bu qadının özü üçün isə artıq dözülməz hal alır. Hətta ölkəsinə geri qayıtmaq üçün bir sıra addımlar atmağa belə məcbur olur. Ancaq baş verən bir çox hadisələr, bir evi paylaşdığı Rafaelin duyğuları Marusyanın fikrinin dəyişməsinə səbəb olur. Sonda hər şeyi geridə qoyan Marusyanın buradakı həyatına alışmağa başlayıb Rafaellə ailə həyatı qurmasının şahidi oluruq. Müəllif də sonluqla mühacirlər üçün Rusiya səhifəsinin birdəfəlik bağlandığını bir daha dəqiqləşdirir oxucular üçün.
        Tərcümə olduqca soyuq təsir bağışlasa da, əsərə uyğunlaşmaqda çətinlik çəksəm də, orijinal əsərin yazılma stilinin gözlənilməsi mənim üçün təqdirəlayiq bir detal oldu. Ancaq bəzi məqamlarda bu prinsipin gözlənilməsinin tərcümənin keyfiyyətinə mənfi təsiri açıq-aydın görünürdü. Maraqlı müqayisələrə, satirik yanaşmalara, müsbət sonluğa baxmayaraq ilk oxuduğum “Çamadan” əsərini daha çox bəyəndiyimi etiraf etməliyəm. Beləcə, “Əcnəbi Qadın” məndən 2 bal alır. İl ərzində bu müəllifə bir daha müraciət etmək arzusu ilə…