Anar Rahimov - İyun ayının tərcüməçisi

ANAR RƏHİMOV

         İyun ayının ən yaxşı tərcüməçisi bu dəfə Azərbaycandan olan Anar Rəhimovdur. Bu yaz o, bir neçə kitabla gündəmə gəlsə də əsas diqqət çəkən adlar Viqdis Yortun “Miras və Vəsiyyətnamə" əsəri və Hokon Överasın “Qəhvəyi” və “Qaraşın” uşaq kitablarıdır.
     Bundan əlavə, Anar yaxınlarda Norveçin paytaxtı Osloda həm yeni tərcümə etdiyi (Simen Ekern - Avropalılar) kitabla bağlı elmi araşdırma aparmaq, həm də yazıçı ilə görüşmək üçün elmi-işgüzar səfərdə olmuşdur.
      Ayın ən yaxşısı Anar Rəhimovla müsahibəni sizlərə təqdim edirik:

• Necə oldu ki, Norveç dilindən ədəbi tərcümələr etməyə başladın?

- Hər şeydən əvvəl, mən Norveç Ədəbiyyat Komitəsinə ( NORLA) çox zaman kölgədə qalan sənət sahiblərini, tərcüməçiləri geniş kütləyə tanıtdığı üçün ürəkdən təşəkkür edirəm. Hə... Necə oldu Norveç dilindən tərcümələr etməyə başladım? Əslində bu elə də uzunmüddətli bir tarixi əhatə etmir, daha dəqiq desək, ilk kitabımı cəmi iki il öncə 2016-cı ilin yayında tərcümə etmişəm. Amma onu da əlavə etməliyəm ki, bu heç də həyatımın gözlənilməz və təsadüfi bir dönüşü olmadı. Mən elə bir ailədə böyümüşəm ki, həm atam, həm də anam dilçi olub, onlar burada - Bakıda universitetdə xarici dilləri tədris edirdilər. Nəticədə kitablara, oxumağa, ümumiyyətlə, ədəbiyyata böyük sevgimin yaranmasında onların diqqətəlayiq təsiri oldu. Yadımdadır ki, balaca evimizdə hər yer kitablarla əhatə olunmuşdu. Uşaqlıqdan İvan Krılovun, Hans Kristian Andersenin, Astrid Lindqrenin, Mark Tvenin kitablarını oxuyaraq böyümüşəm. Tələbəlik illərində isə rus və ingilis dillərindən elmi məqalələri, istifadə qaydaları haqqında kitabçaları, işgüzar məktubları Azərbaycan dilinə tərcümə edirdim. Mən bunu cibxərcliyimi çıxartmaq üçün edirdim, digər tərəfdən isə bu iş mənə böyük zövq verirdi. Hiss edirdim ki, azacıq istedadım var və bir az öz üzərimdə işləsəm bu sahədə nisbətən uğurlu ola bilərəm.
Amma Norveç dilini universitet səviyyəsində öyrənməyim, Norveç dilindən ədəbi tərcümələr etməyə başlamağım tam təsadüf nəticəsində baş verdi. Mən ADU-nu
bitirmişəm və ixtisasıma uyğun olaraq həmin universitetdə 2011-ci ilə kimi ingilis dili müəllimi kimi çalışırdım.
Həmin vaxt heç ağlıma da gəlməzdi ki, bir gün Norveçə gedəcəyəm Oslo universitetində Norveç dili və ədəbiyyatı istiqamətində təhsili alacağam. Beləcə bir gün tam yeni ölkədə və mənim üçün tam yeni bir dil sahəsində təhsil almaq imkanı barədə məlumat verdilər. ( Həmin vaxt mən Norveç dilində bir kəlmə də bilmirdim.) Üç mərhələli müsahibədən uğurla keçdim və Norveçə 2 il yarım Norveç dili və ədəbiyyatı üzrə təhsil almaq üçün yollandım.
Orada əsas istiqamətim Norveç dili və ədəbyyatı olsa da, Norveç tarixi, mədəniyyəti, siyasəti, cəmiyyəti haqqında da fənnləri götürürdüm. Bu mənim üçün tam yeni bir dövr, yeni bir yaşantı idi. Yeni dili öyrənmək çətinliyindən əlavə mən Norveç qaydaları, onların davranış tərzi, mədəniyyəti ilə də dostlaşmalı idim. Hə, hələ kifayət qədər soyuq keçən Norveç yaylarını demirəm heç... Amma əsas çətinliyim dillə bağlı idi, norveç dilində ilk sözlərimi yalnız ölkəyə gələndən bir qədər sonra öyrəndim.
Ədəbiyyat fənnindən bəxtim gətirdi ki, Erik Yuriks kimi bir müəllimim oldu. Onunla bərabər Norveç ədəbiyyatının incilərindən Knut Hamsunu, Siqrid Undesti, Henrik İbseni, Daq Sulstadı müzakirə və analiz etmək bir başqa zövqlü proses idi.
İndi yadıma salmağa çalışıram, necə oldu ki, mən Norveç ədəbiyyatına aşiq oldum, Bu, məhşur Norveç yazarı Daq Sulstadın “Həya və Dəyər” əsərini oxumaqla oldu. Mən kitabı oxuyanda başa düşdüm ki, bu indiyə qədər oxuduğum kitablardan heç birinə bənzəmir. Mənə elə gəlir ki, bu, bir çox təzə başlayan tərcüməçilər üçün xarakterik olan bir məqamdır. Sən bir kitab oxuyursun, bütün varlığınla hiss edirsən ki, bu kitab mütləq tərcümə olunmalıdır və sənin ana dilində çıxmalıdır, amma eyni zamanda bu iş sənə həddindən artıq çətin, əlçatmaz, qeyri-mümkün bir iş kimi gəlir. Mən hələ tələbə ikən bu kitabı tərcümə etmək istəyirdim, amma müxtəlif səbəblərdən bu planımı 3-4 il müddətində təxirə salmalı oldum. (Özümə əmin deyildim, tərçüməçi kimi işləməkdən zövq alıb-almayacağımı hələ bilmirdim, müəyyən qədər təzadlı süjet xəttinə malik olan kitabın Vətənimdə uğurla qəbul olunacağı şübhəli idi və s.). Hər şey 2016-ci ilin yayında Norveç ədəbiyyat komitəsinin Oslodakı ofisinə baş çəkən gündən sonra başladı mənim üçün. Həmin yay mən Oslo universitetinin Norveç dili müəllimləri üçün təşkil etdiyi ixtisasartırma seminarına qatılmaq üçün Oslodaydım. Həmin günə kimi bu və ya digər səbəbdən özümü hazır saymırdım bədii tərcüməyə başlamağa. Ədəbiyyat komitəsinin iki gözəl, mehriban işçisi Dina-Roll Hansen və Torill Yohansenlə söhbətdən sonra mənim üçün hər şey artıq başqa cür görünməyə başladı. Mən onlara həvəsimi, Daq Sulstadın kitabına olan böyük coşqumu danışdım, onlar isə mənə peşəkar olaraq həm düzgün yol göstərdilər, həm də sərhədsiz həvəs oyatdılar. Bu iki yardımsevər qadın mənim tərcüməçi kimi karyeramın başlanmasında təkanverici qüvvə oldular. İndi artıq mən demək olar ki, üç ildir Norveç dilindən bədii tərcümə ilə məşğulam. Bu müddətdə 9 kitab tərcümə etmişəm. (Onların arasında ən diqqətçəkən nümunələr kimi Daq Sulstadın “Həya və Dəyər” və Roy Yakobsenin “Görünməzlər” əsərlərini qeyd edə bilərəm. İki kitabım isə artıq çap ərəfəsindədir və tezliklə oxucularla görüşə gələcək.

• Tərcümə sənətindən başqa bir işlə məşğulsanmı. Bu halda məhz hansı işlə?

- Bakıda, ADU-da təhsilimi bitirəndən sonra, elə həmin universitetdə qalıb müəllim kimi fəaliyyətə başladım. Daha sonra isə Oslo universitetində təhsil alıb Bakıya qayıtdım və Bakıda, Azərbaycan Dillər Universitetində həm Norveç dili, həm də İngilis dili müəllimi kimi işimə davam etdim. Deyim ki, müəllim kimi işimi də sevirəm, tələbələrim istedadlı və işgüzardır. Həm də mənə görə müəllimlik sənəti ilə mənim bədii tərcüməçilik karyeram arasında elə də qalın bir sərhəd keçmir. Demək olar ki, hər zaman mənim əsərlərimin ilk tənqidçiləri və fikir bildirənləri arasında tələbələrim də olur. Digər tərəfdən, Azərbaycan dilində olmayan Norveç dilindəki söz və ifadələri tələbələrimlə müzakirə etmək, düzgün, yerinə düşən tərcümələr barədə mübahisələr aparmaq ən sevdiyim məşğuliyyətlərdəndir. Mən hər zaman sağlam tənqidin tərəfdarı olmuşam. Hansı sənət olur olsun, hansı formada olur olsun, mənə görə insanın hər zaman özünü inkşaf etdirməsi üçün potensialı mövcuddur. Mən həm müəllim kimi, həm bədii tərcüməçi kimi işimi çox sevirəm. Bu hal düşünürəm ki, az təsadüf olunandır, adam məşğul olduğu hər iki işdən zövq alır və eyni zamanda yaşayışını təmin edir. Bu baxımdan özümü kifayət qədər xoşbəxt biri hesab edirəm. Hiss edirəm ki, müəllim və tərcüməçi kimi çalışdığım ortamda hər həftə yeni nələrsə öyrənə, özümü inkşaf etdirə bilirəm.

• Bilirik ki, yaxınlarda Simen Ekernin “Avropalılar" kitabının tərcüməsi ilə bağlı elmi araşdırma üçün Osloda olmusunuz. Bu barədə bizə qısa məlumat verə bilərsiniz?

- Bir şeyi etiraf edim ki, tərcüməçi peşəsi ilə bağlı sevdiyim ən əsas cəhətlərdən biri də araşdırma mərhələsidir. Bu kitab (Avropalılar) çox bacarıqlı, savadlı, kitabı ərsəyə gətirmək üçün dərin araşdırma aparan, bir çox ölkələrdə səfərdə olan və müxtəlif siyasi liderlərlə görüşüb müsahibə alan bir yazıçı-jurnalist tərəfindən yazılmışdır. Kitabda Avropa siyasəti, həyat tərzi haqqında həddən artıq çox faktlara, rəqəmlərə, adlara rast gəlmək mümkündür. “Avropalılar” Avropa siyasi gerçəkliyi, Avropa birliyi və sadə insanlarla münasibətlər, miqrant böhranı, və ümumiyyətlə, Avropanın gələcək perspektivləri haqqında yazılıb.
Mənim kimi Avropanın sərhədlərindən kənarda yaşayan biri üçün həm kitabın adı, həm də onun mövzusu çox çəkici gəldi. Bundan əlavə, kitabı tərcümə edərkən bir xeyli əziyyət çəkməli oldum. Həm Bakıda, həm də Osloda araşdırmalar aparmaq məcburiyyətində qaldım. Daha öncələr heç zaman bu qədər ağır siyasi terminlər və çətin ifadələr olan bir Norveç kitabını tərcümə etməmişdim. Bəzən elə olurdu ki, bir sözün və ya ifadənin Azərbaycanca yerinə oturan qarşılığını tapmaq üçün yarım saat baş sındırırdım. Elə siyasi terminlər vardı ki, heç Azərbaycan dilində onlara rast gəlməmişdim. Amma nə qədər vaxt aparsa da, nə qədər çətin olsa da layihənin özü çox maraqlı idi. Kitabın tərcüməsi zamanı bir dəfə də olsun nə ümidsizliyə qapıldım, nə də işi yarımçıq saxlamaq istədim. Tərcümə sənətində tələb olunan ən əsas keyfiyyətlər səbr və məqsədyönlülükdür axı! Əziyyət çəkirsən, yuxusuz gecələr keçirirsən və çətin anlardan sonra kitabı hazır edib nəşriyyata
göndərirsən ha, bax onda səndən xoşbəxt insan olmur dünyada. Mən lap başdan əmin olmuşam ki, tərcüməçilik sənəti məhz belə anlarla daha mənalıdır. Azərbaycanda bir çox oxucu hazırda gerçəkdən Avropanın sərhədləri daxilində nə baş verməsi ilə maraqlanır. Bu baxımdan tamamilə Avropaya və onun gerçəkliklərinə, gizlinlərinə həsr edilən “Avropalılar” kitabının ölkəmizdə də məşhurluq qazanacağına inanıram və ümid edirəm. Bu barədə kitab az olduğundan insanlar bu mövzuya yəqin ki. maraq göstərəcək. Həm də mən hər zaman artıq formalaşmış meyilləri dəyişməyə cəhd edirəm, yeniliklər məni çəkir.

• İndiyədək sənə xüsusi çətin yaxud xüsusi əyləncəli gələn tərcümə işin barədə bizlərə məlumat verə bilərsənmi?

Burada mən iki kitabın adını çəkə bilərəm. Bir tərəfdən uzun, çətin cümlələri olan və tərcümə etdiyim ilk kitab olan Daq Sulstadın “Həya və Dəyər” kitabının adını çəkərdim. Bu dediyim kimi ilk işim idi, həyəcanlı idim, həm də bilirdim ki, ilk işimdə tərcüməçi kimi öz stilimi formalaşdırmaq ərəfəsindəyəm. Bu səbəbdən məsuliyyət də çox idi. Hər işin başlanğıcı çox önəmlidir. Bu baxımdan tərcümə etməzdən öncə yazarın (Daq Sulstad) həyatını, yazılarını, müsahibələrini oxumaq mənim işimi asanlaşdırdı. Yeri gəlmişkən bu mənim iş prinsipimdir, hər hansı bir tərcüməyə başlamazdan əvvəl yazarı və onun daha öncə yazdığı kitabları yaxşıca araşdırmaq, onun stilini və ədəbi mövqeyini öyrənmək. Bu araşdırma sonradan tərcümə prosesində mənə çox kömək olur. Digər tərəfdən isə mənə xüsusi çətin gələn kitablardan biri kimi Roy Yakobsenin “ Görünməzlər” kitabının adını çəkə bilərəm. Yakobsenin çox özündən əmin yazı tərzi var. Onun təbiəti, adada yaşayan insanları, Norveçin landşaftını təsvir etmə tərzi möhtəşəm və bənzərsizdir. Elə sözlər yazır, elə təsvir vasitələrindən istifadə edir ki, bəzən tərcüməçi bir saat oturub düşünməli olur ki, yazar bu məqamda məhz nəyi nəzərdə tutmuşdur. Bundan əlavə onun əsərindəki dənizlə bağlı terminlər və qəhrəmanların dialektlərdə danışması da işimi kifayət qədər çətinləşdirmişdi. Norveçli üçün, həmin əraziyə yaxın insanlar üçün bu adi və başadüşüləndir. Amma mənim kimi heç zaman həmin yerlərdə olmayan tərcüməçiyə kifayət qədər əziyyət yaradan bir kitab idi. Yakobsenin stili, onun yazı tərzi və müraciət etdiyi mövzular Azərbaycanlı oxucular üçün yenilikdir. Amma bu kitabın dünya oxucularının qəlbinə artıq yol tapdığını nəzərə alsaq, mənim Vətənimdə də seviləcəyinə ümid etmək olar.

• Elə bir Norveç kitabı varmı ki, qəlbinə xüsusi yaxınlığı ilə seçilir. Varsa, hansıdır və nəyə görə?

 - Mənim üçün əziz olan və fikirimcə Norveç ədəbiyyatı, mədəniyyəti haqqında təsəvvür yaradan bir neçə kitab mövcuddur. Amma əgər mütləq ad çəkməliyəmsə, o zaman icazə verin üç kitabın adını çəkim. Mənim üçün Norveç ədəbiyyatını tərcümə etmək yalnız sevdiyim işlə məşğul olmaq deyil. Məqsədim həm də Norveç tarixi, siyasəti, adət-ənənələri, həyat tərzi barədə oxucularda kifayət qədər aydın təəssürat yaratmaqdır. İstəyirəm Azərbaycanlı oxucular bu uzaq, soyuq ölkəni daha yaxından tanısınlar. Bu baxımdan Viqdis Yortun “ Miras və Vəsiyyətnamə" kitabının adını çəkə bilərəm.
Bu kitab məndə öz dərin izlərini hələ də saxlayıb və oxuduqca müəllifin düşüncələrinə, onun cəsarətinə heyran olmaqdan özümü saxlaya bilmirdim. Müəllifin seçdiyi mövzu elədir ki, əhalisinin əsas hissəsi müsəlman olan ölkəmdə bu kitabı tərcümə və nəşr etmək etiraf edim ki, xüsusi cəsarət və yenilikçilik tələb edir. Kitab mənim üçün həm də ona görə doğmadır ki, əsas qəhrəmanın daxili iztirabları, onun emosional manipulyasiya edilməsi real həyatda mənə bəzi insanları xatırlatdı. Tərcümə etdikcə özümdə də həddən artıq güclü hisslər oyanırdı. Baxmayaraq ki, mən özüm tam başqa cəmiyyətin nümayəndəsiyəm və Norveçlə Azərbaycan arasında kifayət qədər fərq mövcuddur, amma yenə də mən bu ailə faciəsini kifayət qədər yaxşı başa düşüb qəlbimə yaxın buraxa bildim. Müəllifin müraciət etdiyi mövzu mənim ölkəmdə tabudur və demək olar ki, heç kəs o barədə danışmağa meyilli deyil. Bunları nəzərə alaraq bu kitabın ölkəmdə oxucular tərəfindən necə qəbul ediləcəyini səbirsizliklə və həyəcanla gözləyirəm. Daha sonra Norveçli yazar Zeşan Şakarın ilk işi olan “ Ulrikke xalanın evi” kitabını qeyd edə bilərəm. Bu kitab da həm mənim başımda, həm də ürəyimdə xüsusi yerə sahibdir. Fikirimcə, Şakarın Osloda böyüməkdə olan iki mühacir oğlanın həyatından bəhs edən romanı ədəbi uğurdur. Başqa mədəniyyətdən gəlib yeni yerlərə alışmağın çətinliyi, tam başqa mədəniyyətə, cəmiyyətə, həyata uyğunlaşmağın çağırışları hər zaman mənim üçün maraqlı olub. Kitab digər tərəfdən həm də ona görə qiymətlidir ki, o, Osloda norveçli olmayan uşaqların necə böyüməsinin hansı çətinliklərlə qarşılaşmasının real mənzərəsini təsvir edir. Bu kitabın tərcüməsi mənim ən yaxın planlarıma daxildir. Mən əvvəl kitabı seçirəm və sevirəm sonra isə onun tərcüməsinə qərar verirəm.

• Səncə tərcüməçi olmağın ən yaxşı tərəfi hansıdır?

- Mənim üçün, ən azından mənim üçün deyək sevdiyim işlə məşğul ola bilməyimdir. Tərcüməçi peşəsi elədir ki, insan gərək həm oxumağı, həm də yazmağı sevsin. Bundan əlavə tərcüməçi mənə görə həm də gərək iki mədəniyyəti yaxşı başa düşüb dərk etsin. Tərcüməçinin işi ancaq oturub klaviyaturanı döyəcləməkdən ibarət deyil ki! Ən sevdiyim cəhətlərdən biri də işimdə müxtəlifliyin olmasıdır. İstəyirəm uşaq kitabı tərcümə edirəm, istəyirəm dedektiv, istəyirəm elmi ədəbiyyat və s. Özümü heç bir halda qayda-qanunlarla işləyən və dəqiq insan hesab etmirəm. Amma etiraf edim ki, tərcüməçiliyə başladıqdan sonra daha az dağınıq insana çevrilmişəm. Tərcüməçi həm də dili sevməlidir, dillə oynamaqdan zövq almalıdır. Baxmayaraq ki, neçə ildir eyni noutbukda işləyirəm, işlədiyim yer də evimdə demək olar ki, ancaq eyni yerdir, amma heç zaman bu mənə bezdirici və darıxdırıcı gəlmir. Əksinə hər yeni kitaba başlamaq mənim üçün yeni maraq, yeni həyəcan və zövq aldığım iş mənbəyidir. Amma bir şey də deyim ki, bəzən bu iş çox vaxt aparan da olur. Misal üçün Norveç dilində elə sözlər var ki, Azərbaycan dilində onları bir sözlə ifadə etmək olmur. Necə? Sadəcə olaraq yoxdur bu məfhumlar dilimizdə. Misal üçün: utepils, attpoklat, uting, dugnad, fyord və s. Bu da məni həvəsdən salmır. Bir şeyi də deyim, özü-özünün müdiri olmaq çox, çox xoş bir duyğudur.
Parkda, kitabxanada, ictimai nəqliyyatda görəndə ki, insanlar mənim tərcümə etdiyim kitabı oxuyur bu mənə xoş olur. Hələ onların kitab haqqında müsbət rəylərini eşidəndə  sevincdən uçmağa qanad axtarıram. Adam düşünəndə ki, sənin tərcümələrin oxucuların Skandinaviya ədəbiyyatının bəzi incilərini dilimizdə oxuya bilmələri üçün şərait yaradır işini daha da həvəslə görməyə girişir. Sualınıza ümumiləşdirib belə cavab verim -  Tərcüməçi olmaq mənim üçün çoxlu səyahət etmək, kitab festivallarında, beynəlxalq konfranslarda yeni insanlarla tanış olmaq, qiymətli və maraqlı kitabların ilk oxucularından olmaq, öz işinin və iş qrafikin ağası olmaq, bütün bunlardan da vacib yaşamaq üçün pul qazanmaq, maddi cəhətdən müstəqil olmaq deməkdir.

1. Orijinaldan oxumaq istəyənlər və Norveç dilini bilənlər NORLA nın rəsmi səhifəsini ziyarət edin.
2. Anar Rəhimovu yaxından tanıyın.
3. Anar Rəhimovun Norlanın kitabxanasındakı digər tərcümələri ilə burada tanış ola bilərsiniz.
4. Anar Rəhimovun dünyaca məşhur ASYMPTOTE online jurnalındakı müsahibəsi ilə tanış ola bilərsiniz.