Ferenc Molnar – Pal Sokağı Çocukları

         2020-ci il mütaliəmin ən sevimlilərindən biri haqqında fikirlərimi paylaşım... Bu dəfəki kitab Macar ədəbiyyatı ilə ilk tanışlığıma vəsilə olan dünyaca məşhur hekayə Ferenc Molnardan “Pal Sokağı Çocukları“ oldu. Əslində uşaqların oxuması mütləq olan kitablar siyahısında ön sıralardan birini tutsa da bu maraqlı əsər mənə indi oxumaq qismət oldu. İlk səhifələrdən insanı özünə bağlama gücünə malik kitab oxucunu xatirələr dünyasına səyahətə çıxarır. Düşünmürəm ki, mütaliə zamanı öz uşaqlıq illərini, oyunlarını, parta arxasında keçən saatlarını xatırlamamış kimsə olar.

        Müəllif - Ferenc Molnar Macarıstanda şair, yazıçı, dramaturq, hətta jurnalist kimi tanınmış olsa da, ona dünya şöhrəti qazandıran “Pal Sokağı Çocukları“ əsəri olub. İlk nəşri 1906-cı ilə təsadüf edən kitab türk dilində müxtəlif illərdə bir çox nəşriyyatlar tərəfindən oxucuya təqdim olunmuşdur. Azərbaycanda isə 2011-ci ildə Ozan nəşriyyatından Ramil Səfərovun tərcüməsində işıq üzü görmüşdür.

       “Pal Sokağı Çocukları“ Budapeştin məşhur küçələrindən birində həyat sürən varlı və yoxsul uşaqların gündəlik yaşam tərzini, məktəb həyatını, oyunlarını, qayğılarını oxucuya elə təsirli sətirlərlə çatdırır ki, uzaq ölkədən bəhs etməsinə baxmayaraq insan özündə müəyyən oxşarlıqlar aşkar edir bu uşaqlarla tanış olarkən. Zahirən iki uşaq qrupunun – “Pak Sokağı Çocukları” və “Kırmızıgömlekliler” – mübarizəsi kimi görünsə də, bu kiçik səmtdə baş verən hər şey hal-hazırda dünyada aktuallığını itirməyən mübarizədir.

         Uşaqların dərsdə təsviri, tənəffüsü səbrsizliklə gözləməsi, kağızla mesajlaşması, kiçik qruplaşmalar – hər detal ilə doğma sətirlər idi mənim üçün. Xüsusilə yazıçının şagirdlərin məktəbdən çıxışını canlandırdığı “Sanki hepsi de özgürlüklerine kavuşan küçük tutsaklardı.” cümləsi məktəb illərimə geri qaytardı məni. Eləcə də onların evə gedərkən söhbətləri, sabahkı dərslərin müzakirəsi, oyun üçün xüsusi yer axtarışları və s. uşaqlıq xatirələrimizin bir parçası kimi öz əksini tapır kitabda.

          Hekayə eyni məhəlləni paylaşan uşaqların “Pal Sokağı çocukları”nın oyun oynamaq üçün odun yığınları olan bir tikilini özləri üçün meydança seçməsini və ona öz doğma vətənləri kimi bağlılığını qabarıq şəkildə oxucuya çatdırır. Əsas hadisələr onlardan həm yaşca böyük olan, həm də maddi imkanı daha yaxşı olan “Kırmızıgömlekliler”in özlərini daha “güclü və üstün” sayaraq bu saf uşaqların oyun meydançasına əl qoymaq planları ilə başlayır. İlk səhifələrdə əllərindən oyuncaqları alınan uşaqlar necə miskin, qorxaq, çəkingən görünürdülərsə, söhbət onların “vətən”ini zəbt etməyə gəldiyi zaman hər biri tarixi şəxsiyyətlərə bənzər döyüşçülərə, qorxmaz, igid əsgərlərə çevrildilər. Bu iki qrupun gizli planları, döyüş strategiyası, vəzifə bölgüsü sanki bir döyüş filmi izləyirmişəm kimi təsir oyatdı məndə oxuyarkən. Öz aralarında qruplaşan uşaqların eyni məqsəd uğrunda mübarizə zamanı necə tək yumruq olması, başçının qərarlarına tərəddüdsüz riayət etmələri, üzərilərinə düşən vəzifələri canla-başla yerinə yetirmələri yazıçının dərslik mahiyyətində bir bədii əsər yaratmaq bacarığından xəbər verir.

          Əsərdə diqqətimi çəkən məqamlardan biri uşaqların öz aralarında rütbələr təyin etməsi və “müharibə”yə hazırlaşarkən tam da reallığa uyğun döyüş planı hazırlaması oldu. Yazıçının bəhs etdiyi mövzuya bu qədər hakim olması məni heyran etmişdi. İnternetdə araşdırarkən Ferenc Molnarın müharibə illərində jurnalist kimi fəaliyyət göstərdiyi mənim üçün hər şeyi aydınlığa qovuşduran fakt oldu. Yazarın kitabın başlangıc və son bölümlərindəki müqayisələri könlümü oxşadı. Hər bir obraz bir dərs mahiyyəti daşıyırdı mənə görə. Öz dostlarına xəyanət edən, düşmən qrupda olduğu zaman dostlarının dəyərini anlayan Gereyb, casusa nifrət etdikləri halda, “hər kəsin ikinci bir şansa ehtiyacı vardır.” deyib dostluqlarını bir daha sınaqdan keçirən Bika, Nemeçek, Çonakoş, dostluqları bitsə belə yene də Gereybi valideyni qarşısında pis vəziyyətdə qoymayan Nemeçek, düşmən qrupun başçısı olsa da obyektiv vuruşan və qəlbindəki o mərhəmətli uşağı itirməyən Feri Atş və mənə görə ən təsirli ən güclü obraz – oğlunun öləcəyini bilsə də əlindəki işə oğlunun dəfn xərclərini qarşılamaq üçün ara vermədən davam edən Nemeçekin atası... Hər xarakter özünəməxsusluğu ilə yaddaşımda iz qoydu. İlk səhifələrdə xatirələr burulğanı, hadisələrin gedişatında əsəb, həyəcan, nifrət, fəxr, heyranlığın vəhdəti qarışıq duyğular, son səhifələrdə isə göz yaşlarıma hakim ola bilməmək... 

        Hər kəsin qəlbində özünəməxsus yeri olan bu kitab fərqli incəsənət növlərində də ölümsüzləşdirilmişdir. Səyahəti sevən hər kəsin mütləq baş çəkdiyi Budapeşt küçələrindən birini bu qəhrəman uşaqların heykəlləri bəzəyir. Eləcə də filmi də hal-hazırda belə kiçik-böyük - hər kəs tərəfindən maraqla izlənir. Təkcə uşaqlar üçün deyil, gənc oxucular üçün belə tərbiyəvi əhəmiyyətə malik bu kitab hələ uzun müddət təsirində qalacağım şahəsərlərdən biri kimi məndən 5 bal aldı.